Phát triển du lịch văn hóa ở Ninh Bình – Thực trạng và giải pháp

1. Tiềm năng du lịch văn hóa ở Ninh Bình

Ninh Bình là tỉnh có bề dày lịch sử và truyền thống văn hiến lâu đời, nơi lưu giữ những di sản văn hóa vật thể, phi vật thể mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc chan hòa với cảnh quan thiên nhiên, một trong những định hướng quan trọng trong chiến lược phát triển du lịch của tỉnh Ninh Bình là phát triển sản phẩm, dịch vụ du lịch gắn với các giá trị văn hóa, lịch sử. 

Ninh Bình được biết đến là kinh đô của Việt Nam với 3 triều đại Đinh, Lê, Lý, vì thế, địa phương này sở hữu nhiều di tích lịch sử – văn hóa đặc biệt quan trọng, đánh dấu những sự kiện lịch sử trọng đại của dân tộc Việt Nam. Nơi đây có nhiều công trình kiến trúc, di tích văn hóa, danh lam thắng cảnh nổi tiếng đan xen vào nhau như những bức tranh thiên nhiên thủy mặc mà ở đó đang hiện hữu 1.821 di tích, gồm 298 di tích cấp tỉnh, 81 di tích cấp quốc gia (trong đó có 3 di tích cấp quốc gia đặc biệt). Một số di tích lịch sử văn hóa quan trọng như: Đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng, đền thờ Vua Lê Đại Hành, đền Thái Vi, đền Đức Thánh Nguyễn, đền Trương Hán Siêu, chùa Bái Đính, chùa Bích Động, chùa Nhất Trụ, nhà thờ đá Phát Diệm…

Đặc biệt, Quần thể danh thắng Tràng An với những giá trị nổi bật toàn cầu về địa chất, địa mạo, thẩm mỹ và văn hóa đã được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh là Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, cũng là di sản hỗn hợp duy nhất tại Việt Nam và khu vực Đông Nam Á. Đây vừa là những điểm đến du lịch hấp dẫn, vừa là nơi có thể làm bối cảnh sáng tạo các sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc. 

Bên cạnh đó, tỉnh Ninh Bình còn có nhiều làng nghề thủ công truyền thống có bề dày lịch sử, văn hóa. Hiện nay, tỉnh có 77 làng nghề được công nhận, tiêu biểu như làng nghề gốm sứ Bồ Bát; làng nghề thêu ren Văn Lâm – Ninh Hải; làng nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân – Hoa Lư; làng nghề gốm Gia Thủy – Nho Quan; làng nghề mỹ nghệ cói Kim Sơn; làng nghề chạm khắc đá Ninh Vân; làng nghề mộc Phúc Lộc; làng nghề đan cót Vân Long… Cùng với đó là các làn điệu dân ca, dân vũ, lễ hội dân gian. Đây chính là nguồn tài nguyên quý giá, là tiềm năng, lợi thế so sánh để tỉnh Ninh Bình xây dựng và phát triển các ngành công nghiệp văn hóa với cơ cấu đa dạng cùng các sản phẩm, dịch vụ văn hóa phong phú, đặc sắc; qua đó góp phần bảo tồn, phát huy và nâng tầm giá trị các di sản văn hóa, lan tỏa vẻ đẹp của đất và người cố đô tới các tỉnh, thành phố trên cả nước cũng như tới các nước trên thế giới.

2. Thực trạng phát triển du lịch văn hóa ở Ninh Bình

Trên cơ sở nhận thức được vị trí, vai trò quan trọng của các di sản văn hóa trong phát triển kinh tế – xã hội, cũng như xác định đúng tiềm năng, lợi thế địa phương, quán triệt các nghị quyết của Đảng về văn hóa, thời gian qua, tỉnh Ninh Bình đã có những chủ trương, chính sách phát triển văn hóa gắn kết với phát triển kinh tế, trong đó chú trọng phát triển du lịch văn hóa, hướng đến xây dựng tỉnh Ninh Bình trở thành một trong những trung tâm du lịch văn hóa của vùng đồng bằng sông Hồng và của cả nước. Tỉnh ủy Ninh Bình ban hành Nghị quyết số 07-NQ/TU, ngày 29-10-2021, “Về phát triển du lịch tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2021 – 2030, định hướng đến năm 2045”, trong đó xác định mục tiêu tạo bước đột phá phát triển toàn diện các loại hình, sản phẩm dịch vụ du lịch cả về phạm vi, quy mô và chất lượng dịch vụ, bảo đảm hiệu quả, bền vững. Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình cũng đề ra chiến lược khai thác các giá trị văn hóa, đề án tôn tạo, phục dựng các giá trị văn hóa, lịch sử phục vụ phát triển du lịch văn hóa và các ngành công nghiệp văn hóa khác; thực hiện Đề án xây dựng các sản phẩm văn hóa nhằm phát huy giá trị văn hóa, lịch sử cố đô Hoa Lư phục vụ phát triển du lịch giai đoạn 2021 – 2025 và những năm tiếp theo, Đề án bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa, truyền thống tốt đẹp của con người, vùng đất cố đô Hoa Lư giai đoạn 2021 – 2030…; từ đó tạo nền tảng để phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc, riêng có của địa phương.

Hiện nay, các sản phẩm du lịch Ninh Bình được xây dựng thương hiệu theo định hướng gắn với các giá trị văn hóa của vùng đất cố đô Hoa Lư cũng như Quần thể danh thắng Tràng An – Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, với 4 nhóm sản phẩm chính (gồm nhóm sản phẩm du lịch đặc thù, mang thương hiệu riêng cho du lịch Ninh Bình là các phẩm du lịch văn hóa – lịch sử; nhóm sản phẩm du lịch tham quan thắng cảnh thiên nhiên; nhóm sản phẩm du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, chăm sóc sức khỏe gắn với các khu nghỉ dưỡng cao cấp và các hệ sinh thái biển, rừng, các nguồn khoáng nóng; nhóm sản phẩm du lịch sáng tạo). 

Cùng với đó, hạ tầng du lịch ngày càng được đầu tư, nâng cấp tạo điều kiện thuận lợi cho khách đến tham quan du lịch. Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch phát triển cả về số lượng và chất lượng. Một số khu, điểm du lịch, khách sạn cao cấp được đầu tư hoàn thiện đưa vào phục vụ khách du lịch có hiệu quả; các chỉ tiêu về lượt khách, doanh thu du lịch, số lao động trong ngành du lịch… ngày càng tăng. Giai đoạn 2016 – 2022 nhiều dự án, công trình về du lịch với số vốn hàng ngàn tỷ đồng được đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước, tiêu biểu như dự án xây dựng hạ tầng khu du lịch sinh thái Tràng An; dự án tu bổ tôn tạo di tích lịch sử văn hóa cố đô Hoa Lư; dự án xây dựng Quảng trường và tượng đài Đinh Tiên Hoàng Đế tại thành phố Ninh Bình; dự án nạo vét, xây kè bảo tồn cảnh quan sông Sào Khê; dự án nâng cấp tuyến đê hữu Hoàng Long và đê sông Đáy kết hợp giao thông đoạn đường từ Cúc Phương – Chùa Bái Đính đi Kim Sơn phục vụ du lịch; dự án tu bổ tôn tạo di tích đền Cọ (xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư); dự án xây dựng mốc giới bảo vệ, phân định ranh giới vùng lõi, vùng đệm của Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới Quần thể danh thắng Tràng An… Tỉnh Ninh Bình cũng khuyến khích xã hội hóa, thu hút các nhà đầu tư vào các dự án du lịch văn hóa, phát triển làng nghề thủ công mỹ nghệ, đầu tư chất lượng, định vị thương hiệu các sản phẩm quà tặng, quà lưu niệm phục vụ khách du lịch… Các doanh nghiệp du lịch và cộng đồng địa phương cũng tích cực, chủ động đổi mới, nâng cao chất lượng dịch vụ, đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ, xây dựng môi trường du lịch văn minh, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách du lịch trong nước và quốc tế.

Nhờ những hành động cụ thể, thiết thực đó, Ninh Bình ngày càng trở thành điểm sáng trên bản đồ du lịch Việt Nam, nằm trong nhóm 15 điểm đến hàng đầu, 10 tỉnh có lượng khách đến cao nhất cả nước; được nhiều chuyên trang du lịch có uy tín trong nước và quốc tế, như tripadvisor, telegraph, business insider… đánh giá và bình chọn là điểm đến du lịch hấp dẫn và được yêu thích nhất. Trong năm 2022, Ninh Bình đón 3,7 triệu lượt khách, tăng gấp 3,6 lần so với cùng kỳ năm trước (trong đó, khách nội địa đón hơn 3,6 triệu lượt khách, khách quốc tế đón hơn 58 nghìn lượt khách); doanh thu đạt 3,45 nghìn tỷ đồng, tăng gấp 5 lần so với cùng kỳ năm 2021. Trong 5 tháng đầu năm 2024, số lượt khách đến các điểm tham quan, du lịch trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đạt gần 5,7 triệu lượt khách, (trong đó, khách trong nước hơn 5 triệu lượt; khách quốc tế gần 616.000 lượt); doanh thu du lịch 5 tháng 2024 ước đạt trên hơn 5.337 tỷ đồng, tăng 55,5% so với cùng kỳ năm trước (trong đó doanh thu lưu trú 382,2 tỷ đồng, tăng 42,7%; doanh thu ăn uống hơn 2.625 tỷ đồng, tăng 48,3%). Đặc biệt vừa qua, Tuần lễ Du lịch Ninh Bình năm 2024 với chủ đề “Sắc vàng Tam Cốc – Tràng An” từ ngày 1-6 đến ngày 8-6-2024, tỉnh Ninh Bình đã đón 285.000 lượt khách, tăng 65,6% so với sự kiện tổ chức năm 2023 (trong đó, khách quốc tế ước đón 61.000 lượt khách, tăng gấp 2 lần so với dịp năm 2023); công suất sử dụng phòng khách sạn toàn tỉnh đạt khoảng từ 70% – 75%; riêng khu vực Tam Cốc, công suất sử dụng phòng trung bình đạt 85% – 90%, trong đêm khai mạc đạt 100%.

Sự phát triển du lịch nói chung và du lịch văn hóa nói riêng của tỉnh Ninh Bình có đóng góp không nhỏ trong cơ cấu GRDP toàn tỉnh, bước đầu tạo được sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương theo hướng tăng tỷ trọng khối dịch vụ; đồng thời thúc đẩy nhiều ngành, nhiều lĩnh vực phát triển. Du lịch văn hóa cũng góp phần tăng việc làm, nâng cao thu nhập, bảo đảm an sinh cho người dân ở các vùng có tài nguyên văn hóa; đồng thời góp phần quảng bá các giá trị văn hóa của đất và người Ninh Bình đến với du khách trong và ngoài nước.

* Một số hạn chế, tồn tại trong phát triển du lịch văn hóa ở Ninh Bình

– Việc xây dựng hệ thống sản phẩm lưu niệm đặc trưng mang thương hiệu của du lịch Ninh Bình còn hạn chế mặc dù tiềm năng là nhiều. Đó là tiềm năng từ các sản phẩm của làng nghề, từ văn hóa ẩm thực của địa phương. Ví dụ như cơm cháy, thịt dê và sản phẩm thêu ren Văn Lâm tuy được nhiều người biết đến, nhưng công đoạn hoàn thiện thành một sản phẩm hàng hóa vừa mang tính đặc trưng của Ninh Bình, vừa thuận tiện trong việc vận chuyển, sử dụng, đóng gói… chưa có tính chuyên nghiệp.

– Hiện tại, chương trình tour của hầu hết các công ty lữ hành tập trung vào 3 hoạt động chính: đi thuyền, đạp xe và tham quan đền, chùa. Tuy nhiên vẻ đẹp và nét văn hóa truyền thống của Ninh Bình không chỉ có những hoạt động này. Sự thiếu vắng của các hoạt động văn hóa thường xuyên như biểu diễn nghệ thuật, triển lãm văn hóa, tham quan bảo tàng, khiến các đơn vị lữ hành gặp khó khăn trong việc thiết kế các chương trình du lịch dài ngày hơn ở Ninh Bình và khó khăn trong việc đưa du khách quay trở lại.

– Hiện nay du lịch Ninh Bình chưa định vị được thị trường khách du lịch mục tiêu. Việc xác định thị trường khách hàng tiềm năng mới chỉ được nêu trong Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch tỉnh Ninh Bình đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Tuy nhiên, ngay trong Quy hoạch này mới nhận dạng những nhóm thị trường quốc tế, khách nội địa ở mức chung chung.

– Hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch, đặc biệt hệ thống khách sạn đạt tiêu chuẩn từ 3-5 sao, các dịch vụ vui chơi giải trí, các dịch vụ bổ sung còn thiếu về số lượng và yếu về chất lượng. Số cơ sở đạt tiêu chuẩn từ 1-4 sao chỉ chiếm 6,8% tổng số cơ sở lưu trú. Chưa có cơ sở vui chơi giải trí, mua sắm có tầm cỡ quốc gia chuyên phục vụ khách du lịch. Đây là một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến số ngày lưu trú bình quân trên một lượt khách, chi tiêu bình quân một lượt khách rất thấp.

– Tình trạng ô nhiễm tầm nhìn, không kiểm soát được hoạt động xây dựng trái phép cũng là vấn đề ảnh hưởng đến du lịch văn hóa ở Ninh Bình.

3. Một số giải pháp giúp phát triển du lịch văn hóa ở Ninh Bình

+ Đổi mới tư duy, nâng cao nhận thức về du lịch văn hóa – một trong những ngành công nghiệp văn hóa có thế mạnh của tỉnh thông qua việc quán triệt, cụ thể hóa các nghị quyết của Đảng, nghị quyết của Tỉnh ủy Ninh Bình về phát triển văn hóa, con người, phát triển du lịch, qua đó tạo sự thống nhất cao trong nhận thức đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, doanh nghiệp, doanh nhân và toàn thể nhân dân về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc phát triển du lịch văn hóa nhằm phát huy nguồn lực văn hóa trong phát triển kinh tế – xã hội.

+ Xây dựng, bổ sung và hoàn thiện các cơ chế, chính sách phát triển kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển du lịch và du lịch văn hóa. Xây dựng cơ chế, chính sách thúc đẩy sáng tạo, phát triển ngành du lịch văn hóa gắn với phân cấp phân quyền cho địa phương, hỗ trợ doanh nghiệp, cộng đồng và người dân làm du lịch; chú ý bảo đảm hài hòa lợi ích của người dân và doanh nghiệp trong quá trình khai thác tài nguyên văn hóa để phát triển du lịch. Triển khai đầy đủ, kịp thời, đơn giản hóa thủ tục thực hiện các chính sách hỗ trợ của Chính phủ cho các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, người lao động lĩnh vực du lịch. 

+ Tập trung quy hoạch các cụm du lịch, các tuyến du lịch hoàn chỉnh, ưu tiên tập trung nguồn lực đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật cho các cụm, tuyến du lịch đã được quy hoạch theo hướng chất lượng cao, có thương hiệu, mang đậm bản sắc văn hóa của vùng đất Cố đô, bảo đảm tính bền vững. Triển khai thực hiện có hiệu quả các đề án quy hoạch bảo tồn, phát huy giá trị di sản thế giới, di tích lịch sử – văn hóa trên địa bàn tỉnh, đồng thời xây dựng một số công trình văn hóa mới tạo điểm nhấn về văn hóa của tỉnh để thu hút khách du lịch. Tạo môi trường thuận lợi để khai thác, phát huy những tiềm năng, thế mạnh, giá trị văn hóa đặc sắc riêng có của vùng đất cố đô để phát triển bền vững ngành du lịch văn hóa.

+ Xây dựng kế hoạch, lộ trình phát triển nguồn nhân lực, hướng tới xây dựng đội ngũ cán bộ, nhân viên tham gia ngành du lịch, du lịch văn hóa một cách chuyên nghiệp, hiện đại. Đổi mới nội dung, chương trình đào tạo nhằm nâng cao năng lực và cải thiện kỹ năng quản lý, kỹ năng kinh doanh trong ngành du lịch văn hóa. Tăng cường liên kết, hợp tác để các cơ sở giáo dục đại học, các viện nghiên cứu tham gia có hiệu quả vào phát triển nguồn nhân lực. Có chế độ đãi ngộ phù hợp để thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, được đào tạo cơ bản, có kinh nghiệm chuyên môn về du lịch văn hóa đến Ninh Bình làm việc. Phát triển nguồn nhân lực du lịch theo cơ cấu hợp lý, đủ số lượng và bảo đảm chất lượng, nhất là đội ngũ cán bộ quản lý, điều hành khu du lịch, điểm du lịch, cơ sở dịch vụ du lịch, cơ sở lưu trú, lữ hành. Đẩy mạnh xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp, nghệ nhân, chuyên gia tham gia đào tạo nhân lực du lịch. 

+ Tăng cường ứng dụng thành tựu khoa học – kỹ thuật và công nghệ hiện đại trong phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa và nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch văn hóa. Triển khai số hóa, xây dựng và hoàn thiện cơ sở dữ liệu về văn hóa, di sản văn hóa (vật thể và phi vật thể), dịch vụ văn hóa, tạo nền tảng quan trọng xây dựng cơ sở dữ liệu toàn diện về ngành du lịch của tỉnh.

+ Phát triển sản phẩm du lịch văn hóa đa dạng, độc đáo, chất lượng cao, phù hợp nhu cầu thị trường. Thúc đẩy phát triển các loại hình du lịch gắn với việc tổ chức, đăng cai các sự kiện văn hóa, thể thao, chính trị, xã hội, các chương trình lễ hội lớn của quốc gia và quốc tế. Tiếp tục xây dựng, định vị thương hiệu sản phẩm du lịch văn hóa mang tầm quốc gia và đặc trưng Ninh Bình, đáp ứng nhu cầu thụ hưởng, tiêu dùng văn hóa của người dân địa phương và cả nước. Thường niên tổ chức các sự kiện văn hóa lớn mang tính đặc trưng, đặc sắc của tỉnh Ninh Bình. Xây dựng và triển khai các chương trình quảng bá thương hiệu sản phẩm, dịch vụ du lịch văn hóa, thương hiệu doanh nghiệp văn hóa; qua đó thúc đẩy ngành du lịch văn hóa phát triển, góp phần tạo nhiều việc làm, nâng cao thu nhập, bảo đảm an sinh xã hội cho người dân, đồng thời lan tỏa sâu rộng các giá trị văn hóa, con người Ninh Bình, nâng tầm thương hiệu địa phương trong tiến trình phát triển và hội nhập quốc tế.