Phát triển du lịch Chi Lăng trở thành trọng điểm du lịch của tỉnh Lạng Sơn

Mở đầu

Chi Lăng là một trong những địa phương có tiềm năng phát triển du lịch truyền thống đa dạng đứng đầu các huyện của tỉnh Lạng Sơn. Tuy nhiên, thời gian qua, hoạt động du lịch của huyện chưa có bước khởi sắc, sản phẩm du lịch chính của huyện còn ít về số lượng, nghèo nàn về chất lượng. Loại hình du lịch chủ yếu là tham quan các danh lam thắng cảnh và di tích lịch sử, văn hóa. Các sản phẩm du lịch hiện nay đa số được khai thác thụ động, tự phát là chính, chưa hình thành được các tour, tuyến du lịch hấp dẫn và có thương hiệu. Lượng khách du lịch biết đến và đến du lịch Chi Lăng còn thấp, du lịch phát triển chưa tương xứng với tiềm năng và lợi thế.

Mặc dù có nhiều cố gắng từ nhận thức đến hành động của lãnh đạo huyện nhằm đưa du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng nhưng “bài toán” cho du lịch Chi Lăng vẫn còn quá nhiều ẩn số. Chi Lăng tuy là vùng đất địa linh nhân kiệt đã đi vào tiềm thức của người dân cả nước gắn liền với những chiến thắng oai hùng của dân tộc trước quân xâm lược phương Bắc, nhưng về du lịch, Chi Lăng vẫn là vùng đất mới trên bản đồ du lịch Việt Nam.

Xét về lợi thế so sánh thì du lịch Chi Lăng có nhiều thuận lợi hơn một số huyện  của tỉnh Lạng Sơn như điều kiện tự nhiên độc đáo, nhiều danh lam thắng cảnh gắn với lịch sử chống giặc ngoại xâm từ lâu đi vào tiềm thức của người dân cả nước, văn hóa dân tộc đa dạng, lực lượng lao động  dồi dào… Nhưng xét cho đến cùng thì các nguồn lực đó hầu hết còn ở dạng tiềm năng mà cho đến nay vẫn chưa có một giải pháp nào mang tính đột phá nhằm làm thay đổi bộ mặt của du lịch của huyện.

Có nhiều nguyên nhân như kết cấu hạ tầng yếu kém; nguồn lực đầu tư cho các khu, điểm du lịch thiếu tập trung; sản phẩm du lịch nghèo nàn; liên kết vùng, miền, tour, tuyến chưa hiệu quả… Trong đó, nguyên nhân chính là việc không hiểu rõ hoặc không nắm chắc những đặc trưng cơ bản của vùng đất Chi Lăng với vai trò là “cú hích” của du lịch để có những biện pháp khai thác hiệu quả. 

Nói cách khác, tiềm năng du lịch Chi Lăng chưa được đầu tư, quản lý, khai thác một cách  khoa học; yếu tố hiện đại, hấp dẫn trong các sản phẩm, mô hình du lịch truyền thống chưa được chú trọng kết hợp xây dựng. Ngay cả cung cách, phương tiện phục vụ cũng rất nghèo nàn, lạc hậu. Vì vậy, ngành du lịch cần phải được hiện đại hóa toàn diện mới có thể đáp ứng được yêu cầu hiện nay.

I. THUẬN LỢI VÀ HẠN CHẾ CỦA DU LỊCH CHI LĂNG

1. Tiềm năng phát triển du lịch

• Tài nguyên du lịch đa dạng, phong phú: Chi Lăng sở hữu hệ thống tài nguyên du lịch tự nhiên và văn hóa vô cùng phong phú và đặc sắc, thể hiện qua: hệ thống danh lam thắng cảnh tuyệt đẹp, nhiều hang động, núi non hùng vĩ, nhiều sông suối, thác ghềnh, nhiều thảo nguyên, đỉnh núi rất đẹp như: Hang Gió, Hang Lạng Nắc, Núi Mặt Quỷ, thảo nguyên Khau Sao, suối Pá Mị, thác Hố Dùng… Hệ thống di tích lịch sử, văn hóa, đền chùa, miếu mạo như: trên 125 di tích được kiểm kê, trong đó có 3 di tích cấp quốc gia, 5 di tích cấp tỉnh, 37 di tích kiến trúc nghệ thuật, 73 di tích lịch sử, 6 di tích khảo cổ và 9 di tích danh lam thắng cảnh… Các giá trị văn hóa, các lễ hội của các dân tộc thiểu số đa dạng, còn nguyên bản, nét văn hóa đặc sắc trong sinh hoạt, đời sống của các dân tộc vùng cao…

• Vị trí địa lý kinh tế đặc biệt, có hệ thống giao thông tiếp cận thuận lợi: Huyện Chi Lăng nằm trong quy hoạch phát triển tuyến hành lang kinh tế: Nam Ninh – Lạng Sơn – Hà Nội – Hải Phòng, gần Khu kinh tế cửa khẩu Đồng Đăng – Lạng Sơn… Huyện nằm gần thành phố Lạng Sơn, có đường cao tốc Hà Nội – Lạng Sơn chạy qua, bên cạnh đó còn có QL1A mới và cũ, QL 279, có tuyến đường sắt đi qua nhà ga Đồng Mỏ; tuyến đường sắt Hà Nội – Lạng Sơn đã được đầu tư, cải tạo nâng cấp; trạm nghỉ tiêu chuẩn trên QL 1A… đây là những lợi thế lớn về giao thông tiếp cận, rất thuận lợi cho huyện thu hút đầu tư và phát triển du lịch.

• Vùng đất Chi Lăng địa linh nhân kiệt từ lâu đã đi vào tiềm thức người dân. Huyện Chi Lăng là vùng đất có truyền thống lịch sử lâu đời, với một vị trí đặc biệt quan trọng, là con đường huyết mạch ngoại giao giữa hai nước Việt – Trung. Là cửa ngõ phía Bắc của tổ quốc, là yết hầu của đất nước trong việc chặn đứng các cuộc viễn chinh xâm lược phương Bắc. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, ngay từ buổi đầu lập nước, Chi Lăng đã gắn liền với sự nghiệp đấu tranh bảo vệ tổ quốc. Trong quá trình xây dựng đất nước, Chi Lăng là nơi ghi dấu những chiến thắng vang dội trước quân Tống, Nguyên – Mông, Minh… Trong đó có những chiến công đã đi vào huyền thoại như việc chém đầu chủ tướng Liễu Thăng của giặc Minh ngay tại chân núi Mã Yên.

• Do phát triển du lịch muộn nên còn nhiều dư địa để phát triển: Tiềm năng quỹ đất để phát triển còn khá lớn, thuận lợi cho việc quy hoạch để đầu tư, phát triển các khu du lịch. Chi Lăng cũng là địa phương xuất phát muộn hơn các địa phương khác trong phát triển du lịch nên có nhiều cơ hội để học tập kinh nghiệm phát triển. Bên cạnh đó, hiện tại, huyện cũng giành một diện tích khá lớn cho sản xuất nông nghiệp, một số sản phẩm nông nghiệp của huyện đã có thương hiệu. Đây là tiềm năng lớn cho huyện trong việc phát triển loại hình du lịch nông nghiệp.

2. Những hạn chế, khó khăn:

• Nhận thức về phát triển du lịch của các cấp, các ngành chưa toàn diện.
• Trình độ, năng lực của một số cán bộ làm công tác du lịch còn yếu và chưa chuyên nghiệp. Số lượng cán bộ làm du lịch rất thiếu, thậm chí không có cán bộ chuyên trách về du lịch.
• Năng lực lãnh đạo, chỉ đạo công tác du lịch còn hạn chế, nhiều xã chưa có định hướng phát triển, chưa coi phát triển du lịch là phát triển một ngành kinh tế quan trọng làm động lực để phát triển các ngành, lĩnh vực khác. 
• Về tổng thể, Chi Lăng là huyện miền núi còn nhiều khó khăn: với địa hình phức tạp, nhiều vùng sâu, vùng xa. Điều kiện kinh tế của huyện nhìn chung còn rất khó khăn. Kết cấu hạ tầng tuy được cải thiện nhiều, nhưng vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển thực tế. Nguồn vốn đầu tư, đặc biệt là ngân sách Nhà nước hàng năm chưa đáp ứng đủ nhu cầu. Số doanh nghiệp có quy mô lớn trên địa bàn chưa có, hầu hết là doanh nghiệp nhỏ, chưa tạo nhiều giá trị tăng thêm cho nền kinh tế và việc làm cho người lao động tại Chi Lăng.
• Tài nguyên du lịch của Chi Lăng khá hấp dẫn nhưng chưa được quy hoạch, đầu tư phát triển tương xứng với tiềm năng. Các dãy núi là tài nguyên du lịch tự nhiên quan trọng, tạo cảnh quan đẹp cho Chi Lăng, tuy nhiên, một số nơi đã tiến hành khai thác đá, vừa hủy hoại tài nguyên, vừa phá vỡ cảnh quan, môi trường tự nhiên, ảnh hưởng tới sức hấp dẫn của Chi Lăng. 
• Một số tài nguyên du lịch văn hóa của Chi Lăng có giá trị nhưng đã bị xuống cấp, chưa được đầu tư tôn tạo. Nhiều phong tục tập quán của đồng bào, dân tộc thiểu số, nhiều lễ hội, làng nghề truyền thống bị mai một, hoặc không còn giữ được nữa. 
• Huyện chưa có hoặc chưa tạo được cơ chế thu hút đầu tư đủ hấp dẫn, thỏa đáng, thu hút các nhà đầu tư nhất là các nhà đầu tư lớn trong lĩnh vực du lịch. 
• Số lao động có trình độ, kỹ năng nghề còn rất thấp, lực lượng lao động phần lớn còn rất thiếu, số lượng hiện có thì hầu như chưa  được đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ về du lịch, lao động phổ thông là chủ yếu.

Để tránh nguy cơ tụt hậu về phát triển du lịch so với các huyện trong tỉnh cũng như các điểm đến khác trong vùng, cần phát huy những mặt mạnh, những thuận lợi, khắc phục những hạn chế để có những bước đột phá mới, đầu tư phát triển các sản phẩm du lịch độc đáo, đặc trưng, thu hút đầu tư vào lĩnh vực hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch…

II. MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP ĐƯA CHI LĂNG TRỞ THÀNH TRỌNG ĐIỂM DU LỊCH CỦA TỈNH LẠNG SƠN

1. Nâng cao nhận thức của toàn bộ hệ thống chính trị về phát triển du lịch, khẩn trương xây dựng, triển khai thực hiện các đề án, kế hoạch về du lịch.

• Nâng cao nhận thức các cấp, các ngành và người dân: Khó khăn đầu tiên dẫn đến thực trạng phát triển du lịch yếu kém của huyện những năm qua đến từ nhận thức về phát triển du lịch chưa rõ ràng từ cả hệ thống chính trị, các cấp, các ngành đến người dân. Thực tiễn phát triển du lịch cho thấy, một địa phương dù có tài nguyên du lịch hấp dẫn những nếu chính quyền và người dân không quan tâm phát triển du lịch, coi du lịch là một ngành kinh tế quan trọng để phát triển kinh tế xã hội, tạo việc làm và cải thiện đời sống người dân thì nơi đó du lịch cũng không phát triển. Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 16/02/2017 của Bộ Chính trị về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn đã chỉ rõ những giải pháp lớn, trong đó có giải pháp rất quan trọng về nâng cao nhận thức. Trong đó, đặc biệt cần nâng cao nhận thức của cộng đồng về lợi ích phát triển du lịch, tăng cường công tác giáo dục, tuyên truyền, quảng bá hình ảnh du lịch trong cộng đồng dân cư; ủng hộ và khuyến khích nhân dân trực tiếp tham gia vào hoạt động du lịch.
• Khẩn trương xây dựng triển khai các chính sách, đề án, dự án hỗ trợ phát triển du lịch: Xuất phát từ nhận thức chưa rõ ràng đã dẫn đến lúng túng trong hành động và triển khai. Trong quy hoạch về kinh tế xã hội cho giai đoạn mới, cần nhấn mạnh vai trò, vị trí của du lịch, coi du lịch là định hướng chiến lược quan trọng để phát triển kinh tế xã hội, giúp xóa đói giảm nghèo, tạo việc làm và nâng cao đời sống người dân. Cần vận dụng linh hoạt cơ chế, chính sách để phát triển du lịch như: Ban hành chính sách thu hút đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng; khuyến khích đầu tư vào phát triển các khu vui chơi giải trí hiện đại; tập trung xã hội hóa đầu tư phát triển du lịch.

• Kiện toàn các cơ quan chỉ đạo, tham mưu, nâng cao năng lực cán bộ: Để thực hiện được các công việc nêu trên, huyện cần sớm kiện toàn các cơ quan chỉ đạo, tham mưu các cấp về công tác du lịch. Hiện nay ở cấp huyện, đặc biệt là phòng Văn hóa – Thông tin còn thiếu cán bộ chuyên trách về du lịch. Ngoài ra, huyện cũng nên thành lập một ban chỉ đạo về phát triển du lịch của huyện trong đó có sự tham gia của ít nhất 1 lãnh đạo huyện. Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và ý thức trách nhiệm của những người làm công tác du lịch trong bộ máy.

2. Xác định trọng điểm quy hoạch, đầu tư và phát triển các sản phẩm du lịch của Chi Lăng 

– Xác định đúng tiềm năng, lợi thế của từng khu vực để có chính sách đầu tư phù hợp cho phát triển: 

• Du lịch tâm linh kết hợp giáo dục truyền thống lịch sử: liên kết khu, điểm du lịch hiện có hoặc đang được đầu tư như Tượng đài Chiến thắng Chi Lăng, Nhà trưng bày Chi Lăng, các di tích khác liên quan đến chiến thắng Chi Lăng thành trung tâm du lịch giáo dục truyền thống lịch sử yêu nước chống giặc ngoại xâm với các loại hình: tham quan, hành hương, chiêm bái chùa, đền Chầu Bát, Chầu Mười, miếu Cô Chín, đền thời các anh hùng dân tộc, đền các địa danh, di tích văn hóa, lịch sử…  Mô hình trung tâm của loại hình du lịch này là Tượng đài Chiến thắng Chi Lăng. Tại đây du khách sẽ tìm hiểu lịch sử vùng đất, con người, văn hóa Chi Lăng cùng với truyền thống yêu nước, đấu tranh chiến thắng giặc ngoại xâm .v.v.
• Du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng núi, khám phá hang động: Hang Gió và Hang Lạng Nắc tại xã Sao Mai, Hang Ngườm Sâu, Hang Nặm Tốc, Hang Nà Bùa, Hang Hon, Chùa Hang, Núi Hòn Ngọc, Hang Hùm, Hang Nàng Tiên… Mô hình trung tâm của loại hình du lịch này là Công viên văn hóa – sinh thái núi. Tại đây, du khách có thể tham gia các hoạt động dã ngoại, thám hiểm hang động, tắm suối, tắm lá thuốc, ngồi thiền, thể dục dưỡng sinh, nghiên cứu môi trường sinh thái hoặc nghiên cứu, tìm hiểu các di chỉ khảo cổ học…
• Du lịch lễ hội văn hóa: tổ chức, phục dựng, quảng bá hệ thống lễ hội theo trình tự thời gian trong năm: Lễ tưởng niệm các anh hùng hào kiệt đã hy sinh cho sự nghiệp bảo vệ tổ quốc của dân tộc, lễ hội làng nghề… Mô hình trung tâm của loại hình du lịch này là hàng năm tổ chức các sự kiện tại khu di tích lịch sử Chi Lăng, tham quan, tìm hiểu lịch sử, tín ngưỡng dân gian…
• Du lịch thể thao mạo hiểm: leo núi, dù lượn, đua xe, trượt cỏ, đua xe vượt địa hình, nghỉ dưỡng lều trại… Mô hình trung tâm của loại hình du lịch này là Công viên vui chơi giải trí tại thảo nguyên Khau Sao (xã Hữu Kiên)…  
• Du lịch sinh thái nông nghiệp, ẩm thực: liên kết các hợp tác xã sản xuất nông nghiệp như na, hồi, quế… đặc trưng của huyện để tạo thành tour du lịch tham quan, trải nghiệm, nghỉ dưỡng sinh thái nông nghiệp. Mô hình trung tâm của loại hình du lịch này là hợp tác xã trồng na Chi Lăng. Tận dụng việc tổ chức lễ hội na Chi Lăng để quảng bá loại hình du lịch cũng như sản phẩm nông nghiệp đặc trưng của huyện.
• Xây dựng “thương hiệu” một số sản phẩm du lịch nổi bật của Chi Lăng: Lễ hội na Chi Lăng; Hiệp sỹ ngựa bạch Hữu Kiên; Chinh phục Cổng trời Hữu Kiên; Khám phá thảo nguyên Khau Sao; Khám phá Hang Gió; Trải nghiệm leo núi, Vượt địa hình, Dù lượn, trượt cỏ thảo nguyên; Nghỉ dưỡng bên dòng suối Pá Mị, chinh phục thác Hố Dùng.

3. Xây dựng kết cấu hạ tầng tương ứng theo hướng phát triển các khu vực trọng điểm phát triển du lịch. 

Về kết cấu hạ tầng: cho đến hiện nay, đây là khâu yếu kém của huyện, là nguyên nhân chủ yếu kìm hãm sự phát triển kinh tế, xã hội của huyện, trong đó có lĩnh vực du lịch. Giao thông khó khăn (đường hẹp, đường dốc, nguy hiểm,..), thiếu kết nối các đầu mối giao thông với các huyện, tỉnh bạn… làm du khách mất nhiều thời gian đi lại; hệ thống thiết chế văn hóa thiếu thốn, không đồng bộ (như không có nhà hát, rạp chiếu phim, khu vui chơi giải trí, văn hóa, thể thao trọng điểm ở các trung tâm đô thị, các khu du lịch)… nên không giữ được du khách lưu trú dài ngày. 

Do vậy, cần phải: 

+ Xây dựng, nâng cấp các đường giao thông huyết mạch phục vụ cho phát triển du lịch: 

– Tuyến tỉnh lộ 250 từ Đồng Mỏ đi Hữu Kiên, đường nhỏ, dốc, nhiều quanh co, nhiều đoạn sạt lở nguy hiểm.

– Tuyến Đồng Mỏ đi Hang Gió (xã Mai Sao) đã xuống cấp nhiều

– Tuyến đi bộ từ Đền Chầu Mười qua Miếu Cô Chín về thị trấn Đồng Mỏ, đường dốc nguy hiểm và sạt lở nhiều.

– Tuyến đi bộ bên ngoài Hang Gió (quanh các vườn Na trên núi).

+ Đầu tư vào hệ thống cơ sở lưu trú

– Nâng cấp các khách sạn và nhà nghỉ hiện có đạt tiêu chuẩn.

– Khuyến khích các hộ gia đình tham gia du lịch cộng đồng, phổ biến và nhân rộng mô hình homestay tại xã Hữu Kiên (nhà nghỉ trên núi), xã Mai Sao (homestay xung quanh Hang Gió).

– Đầu tư xây dựng mới 1 hoặc 2 khách sạn tiêu chuẩn 3 sao để có thể đáp ứng được nhu cầu khách du lịch cao cấp, cũng như đủ khả năng tổ chức các cuộc hội nghị, hội thảo quốc tế, có quy mô lớn…

+ Đầu tư phát triển các trung tâm thương mại, dịch vụ lớn gắn với các khu du lịch trọng điểm 

– Khu vui chơi giải trí gắn với công viên cảnh quan tại cụm di tích Chi Lăng 

– Khu công viên vui chơi giải trí thể thao mạo hiểm tại thảo nguyên Khau Sao (xã Hữu Kiên)

– Khu trung tâm thương mại, mua sắm tại Chi Lăng

4. Đào tạo nguồn nhân lực, tăng cường hoạt động xúc tiến quảng bá điểm đến

Hoạt động đào tạo phát triển nguồn nhân lực du lịch thời gian qua chưa được chú trọng do nhiều khó khăn chủ quan và khách quan. Trong thời gian tới, Phòng Văn hóa – Thông tin cùng các đơn vị liên quan cần tổ chức, phối hợp tổ chức nhiều lớp đào tạo, bồi dưỡng nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch. Triển khai các chương trình đào tạo, bồi dưỡng về quản lý nhà nước, quản trị doanh nghiệp, chú trọng nâng cao kỹ năng nghề, giao tiếp, thuyết minh, ngoại ngữ và đạo đức nghề nghiệp cho lực lượng lao động trong các đơn vị, doanh nghiệp kinh doanh du lịch và dịch vụ du lịch, các bản văn hóa du lịch trên địa bàn huyện. Tích cự đẩy mạnh xã hội hóa trong công tác đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ du lịch. 

Về hoạt động quảng bá, xúc tiến du lịch: hiện nay hoạt động này chưa thực sự được chú trọng, việc nghiên cứu, khảo sát, đánh giá thị trường khách du lịch vẫn còn bỏ ngỏ. Các hoạt động xúc tiến, quảng bá du lịch thiếu tính chuyên nghiệp và chưa đồng bộ; công tác thống kê và điểu tra cơ bản về thị trường khách du lịch chưa đầy đủ do nguồn kinh phí cấp cho hoạt động xúc tiến quảng bá còn hạn chế, chưa đảm bảo so với yêu cầu của phát triển của huyện. Việc phát triển thị trường, xúc tiến quảng bá và thương hiệu du lịch, đẩy mạnh xúc tiến, quảng bá du lịch cần làm theo hướng chuyên nghiệp nhằm vào thị trường mục tiêu, lấy sản phẩm du lịch và thương hiệu du lịch là trọng tâm; gắn xúc tiến du lịch với xúc tiến thương mại, xúc tiến đầu tư và ngoại giao, văn hóa.

Kết luận

Chi Lăng là một trong những huyện có tiềm năng, lợi thế phát triển du lịch hàng đầu, đặc biệt là hệ thống tài nguyên du lịch đa dạng, độc đáo và còn rất hoang sơ, có đủ khả năng để trở thành trọng điểm du lịch của tỉnh Lạng Sơn.

Để trở thành trọng điểm du lịch, trước hết, cần thay đổi nhận thức về phát triển du lịch của toàn bộ hệ thống chính trị, các cấp, ngành và toàn thể người dân. Trong chiến lược phát triển của huyện, du lịch phải được coi là ngành kinh tế chủ đạo, phát triển du lịch cần được xem là định hướng chiến lược quan trọng để phát triển kinh tế xã hội.

Trên cơ sở nhận thức đó, huyện cần tập trung dành tối đa các nguồn lực (nguồn lực tài nguyên, nguồn lực vốn, nguồn lực con người, nguồn lực khoa học công nghệ, chính sách ưu đãi và các nguồn lực mềm khác,..) cho du lịch, xác định các hướng phát triển và đầu tư phù hợp để biến các giá trị tài nguyên độc đáo đó thành sản phẩm du lịch đặc trưng, đặc thù, hấp dẫn. 

Từ định hướng, quy hoạch các loại hình, sản phẩm du lịch chiến lược, cần xây dựng kết cấu hạ tầng tương ứng theo hướng phát triển các khu vực trọng điểm phát triển du lịch, đồng thời xây dựng thương hiệu, quảng bá xúc tiến và phát triển nhân lực du lịch theo lộ trình một cách đồng bộ.

Nguyễn Quang Vinh

Phòng Nghiên cứu Thị trường, Sản phẩm, Đào tạo và QLKH 

Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch